Гавайн галт уул ҮЦХ
Үргэлжлэл: 00:45:03
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн эргийн дагуу бөгтөр халимнууд амьдардаг. Жил бүр эдгээр гайхалтай амьтад дулаан ус хайхаар Аляскаас аяллаа эхлүүлдэг. Гавайчууд 40 тонн жинтэй эдгээр хөхтөн амьтадыг "кохола" гэж нэрлэдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: 12,000 гаруй бөгтөр халимууд мятрашгүй аялал хийх болно. Гавай бол устах аюулд орсон энэ амьтдын маш их хэрэгтэй амьдрах газар нь юм.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Далай, халуун хайлмаг хоёр таардаг өвөрмөц газар.
-----------------------------------------------------------
АМЕРИКИЙН ҮНДЭСНИЙ ЦЭЦЭРЛЭГТ ХҮРЭЭЛЭН: ГАВАЙН ГАЛТ УУЛС
-----------------------------------------------------------
Өгүүлэгч: Гэрт Брүкс
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавай бол АНУ-д бөгтгөр халимууд үржилд орж, үр төлөө өсгөдөг цорын ганц газар. Маш бага өөхтэй төрсөн зулзагнууд удалгүй аляскийн цэв хүйтэн усанд хөлдөж үхтлээ даарах болно.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Эхчүүд нь махчин амьтдаас зугтаж энэ хавийн тунгалаг гүехэн усанд ирцгээдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ нэг асуудал бий. Энд идэш тэжээл байхгүй. Эхчүүд өлсөж, зулзагаа өсгөж байхдаа биеийн жингийн 40 хүртэл хувийг алддаг байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ золиос дараа нь шагнагдана. Бөгтөр халимнуудын тоо толгой нь нэмэгдсээр. Тус цэцэрлэгт хүрээлэн нь гүний эдгээр аваргуудыг харах боломжтой газруудын нэг. Гэхдээ тэд сонирхол татах томоохон зүйлс бишээ. Энд хоёр аварга галт уул байдаг. Эхнийх нь Килауэа.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Дэлхий дээрх хамгийн идэвхтэй галт уулын нэг. Энэ тогоон доторхи халуун хайлмагтай нуур 230 метр гүн байдаг. Түүний халуун хайлмагийн урсгал 16 км-ийн зайд байх далайд хүрч чаддаг. Килауэа аварга том учраас түүний хавхлага, тогоо нь хүртэл асар том. 1983 оноос эхлэн эдгээр хавхлагуудын нэг нь 35 жилийн турш дэлбэрчээ. Тэр маш их хэмжээний халуун хайлмаг гадагшлуулсанаас болж эрэг орчмын замыг бүрхэж, 30 метр зузаан давхаргаар хучсан юм.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Баруун хэсэгт хоёр дахь галт уул байдаг бөгөөд тэр дэлхийн хамгийн том галт уул. Тэр бол Мауна-Лоа, доод сууринаасаа дээш 17068 метр өргөгдсөн, бүр Эверестээс ч хавьгүй өндөр. Тус цэцэрлэгт хүрээлэн нь хэдэн зуун мянган жилийн турш үргэлжилсэн галт уулын дэлбэрэлтийн ачаар оршин тогтнож, чулуужсан халуун хайлмагууд нь амьдралын бат бөх суурийг бүрдүүлдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Халуун рашааны ундаргаас "фумарол" гэх хорт хийн уур гадагшилдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ газар нутаг халуун хайлмагаас байнга цэвэрлэгдэж байдаг. Мөн дэлхий дээрх хамгийн үржил шимгүй, хортой орчны нэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Байгаль энэ галт газрын амьдралд дасан зохицох ёстой болжээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Халуун хайлмагийн далавчгүй царцаа. Галт уул дэлбэрсний дараа тэр энэхүү дайсагнасан ертөнцөд амьдарч буй анхны амьтан юм. Жинхэнэ анхдагч.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Хумснаас ч томгүй энэ царцаа далайн сэвшээ салхинд зөөгдөж ирсэн хоолны үлдэгдлээр амь зогоодог. Түүнийг хаанаас ирсэн, хаашаа явдаг, хэр удаан амьдарч байгааг хэн ч мэдэхгүй. Олон талаараа энэ царцаа бол оньсого. Хэзээ нэгэн цагт эндээс явна гэдгээ зөвхөн тэр л мэднэ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Халуун хайлмагийн царцаа энэ эрс тэс орчинд дасан зохицсон цорын ганц хачирхалтай амьдрагч биш ээ. Энэхүү тааламжгүй энгэрт хөрс шороо байхгүй, зөвхөн царцаж хатуурсан лаава байдаг, мөн энд охайа лехуа мод ургадаг. Энэ мод галт уул дэлбэрсний дараа энд ургасан анхны ургамлын нэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Салхиар туугдсан жижигхэн үрнээс ургадаг энэхүү ер бусын бат бөх мод нь үндсээ хагаралууд, ан цавуудад бэхэлдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Галт уулын хорт хий гадагшлах үед энэ ургамал “стома” гэж нэрлэгддэг амьсгалын сүвээ хааж, амьсгалаа барьдаг байна. Гавайнчууд эдгээр модыг хүндэтгэдэг. Тэд чадварлаг, хүчтэй, хайртай хүмүүсийнхээ тухай хэлэхдээ тэднийг "пуа лехуа" эсвэл "лехуа цэцэг" гэж нэрлэдэг. Тэд 30 метр хүртэл ургадаг бөгөөд мянга гаруй жил амьдрах чадвартай.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Цаг хугацаа өнгөрөхөд галт уулаар хатуужсан эдгээр мэргэжилтнүүд эмзэг зөөлөн моднуудаас гайхалтай ширэнгэн ой болж өсөх болно.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайд ургадаг моднуудын 80 хувь нь "охайа лехуа" байдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тэдний амжилтын өөр нэг шалтгаан нь Номхон далайн халуун орны агаараас чийгийг шингээдэг агаарын үндэсийн систем. Үндэс нь агаарт, доор нь лаавын гүнд байдаг. Үндэсээ агаарт сэрийлгэн лааван дунд гүн шигтгэж амьдрах нөхцлөө хангасан “охайа” мод бусад амьтадын орогнох газар болдог.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Ой бол биологийн эрдэнэ, ховор, гайхалтай унаган амьтдын амьдрах газар юм. Зарим нь эндемик, жишээ нь, зөвхөн Гавайд байдаг жаргалтай царайтай аалз. Ихэнх аалзнуудаас ялгаатай нь энэ аалз олзоо торонд баригдахыг хүлээдэггүй, харин идэш хоолоо хайж идэвхтэй ан хийдэг. Тэр ойролцоо нь шавьж байгааг мэдвэл яг лассо шиг наалдамхай торгон утас шидэж олзоо дотогшоо татдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энд мөн цөөн хэдэн хүсээгүй зочид бий. Жишээ нь, Жексоны гурван эвэрт хамелеон. Энэ төрөл зүйлийг 1970-аад онд Зүүн африкаас Гавайд авчирчээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Түүнийг инвазив төрөл зүйл гэж үздэг. Тэр эндэхийн дун, шавж, аалзаар хооллодог нь энэхүү ид шидийн ойн эмзэг тэнцвэртэй байдалд заналхийлж байдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ энд тэнцвэрт байдлыг хадгалахын тулд тэмцдэг өөр нэг унаган амьтан бий.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ өт бол Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн онцгой төрлийн шавж. Сөөм өт гэдгээр нь мэддэг. Эдгээр жижиг өвсөн тэжээлтнүүд охайа модны цэцгүүдтэй уусахын тулд хувьсан өөрчлөгдөж иржээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэвч энэ хөөрхөн сөөм өт алуурчин үеэлтэй. Тэр идэш хоол олох огт өөр аргатай.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тэр цэцгийн тоос, эсвэл нектар иддэггүй. Тэр дэлхий дээрх цорын ганц махчин өт. Тэр хойд хөлөөрөө мөчрөөс зуурч, олзоо ойртож ирэхийг нь хүлээнэ. Урд сарвуутай зургаан хумсаараа олзоо барихад бэлэн болж огт хөдөлгөөнгүй сууж байх зуур ямар нэг зүйл түүний арын мэдрэгчийг өдөөжээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Нүд ирмэхээс ч хурдан барьсан олзоо тэр амьдаар нь иднэ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Лаав дээр ургадаг ид шидийн ойд махчин өт амьдардаг нь уран зөгнөл шиг санагдаж болох ч энэ цэцэрлэгт хүрээлэнд домог, үлгэр, бодит амьдрал хосолж байдаг. Мод, чулуу, ургамал, амьтан бүгд бурхад, сүнснүүдтэй холбоотой байж болно.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ холбоо Килауэагийн зүрхэнд, Халема ума у-гийн тогооноос өөр хаана ч хүчтэй мэдрэгддэггүй. Уламжлал ёсоор энэ Пеле дарь эхийн орон гэр ажээ. Домогт өгүүлснээр, Пеле бол гавайн хамгийн хүндтэй эртний хоёр бурхан дэлхий ээжийн аав, Вакеа тэнгэрийн аав хоёрын охин юм. Пеле нь "ариун газрыг бүтээгч эмэгтэй" гэдгээрээ алдартай.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Эртний домгууд өнөө үед хүмүүст урам зориг өгч, Гавайн амьдралын ихэнх хэсгийг тодорхойлдог. Гавайчууд бараг 1000 гаруй жилийн турш энэ газрыг хамгаалж иржээ. Тэд Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнг, мөн гэр орноо хамгаалахын тулд тэнцвэртэй байдлыг олохыг хичээсээр байна. Доктор Сэм Оху Гон бол Гавайн үнэт зүйлс, мэдлэгийг нэгтгэхийг дэмждэг хүн.
Доктор Сэм Оху Гон: Бидний уламжлал байгальд их ач холбогдол өгдөг. Тус цэцэрлэгт хүрээлэн нь хамгаалалттай газар боловч энэ хамгаалалт цэцэрлэгт хүрээлэнгээс гадна Гавайн бүх арлуудыг хамардаг. Энэ бол бид нэг ард түмэн гэдгийг харуулсан ариун нандин газар. Гавайчууд өөрсдийн эртний бурхадыг "аумакуа" гэж нэрлэдэг ба тэд нутгийн ургамал, амьтадын хэлбэрт хувирч биеждэг юм. Жишээ нь, Кино Ло хэлбэр нь бурхан биежсэний илрэл юм. Мөн бурхад таны гэр бүл болж, байгалийн элементүүд тэднийг биежүүлдэг учраас байгальтай харилцах харилцаа чинь үндсээрээ өөрчлөгддөг. Гавайн уламжлалт үнэт зүйлсээс өнөөдөр дэлхий даяар хамгийн их хүлээн зөвшөөрөгдсөн зүйл нь алоха – өрөвдөх сэтгэл, энэрэл, хайр. Таны гэр бүлдээ түгээж байгаа алоха нь гавайн итгэл үнэмшлээр таны эргэн тойронд байх байгалийн элементүүд, таны "айна" буюу таны амьдарч байгаа газарт тархдаг. Энэ нь алоха айна байдлаар илэрнэ, өөрөөр, та амьдрах газаргүйгээр нэг бүхэл биш, таны байгаа газрын хувь заяа, эрүүл мэнд таны өөрийн чинь хувь заяа, бас таны өөрийн чинь эрүүл мэнд гэдгийг ойлгох цагт дэлхийн бүх онцлогуудыг гүнзгий ойлгож, хайрлах явдал юм. Гавайчууд үүнийг бүх улс орнууд, арал болгонд, дэлхий даяар хамаатай гэж үздэг.
Гэр: Энэ холбоо хаана амьдарч, хэр хол явж байгаагаас үл хамааран дэлхий даяар амьтай бүхэнд хамаатай.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайчуудын "хону" гэж нэрлэдэг далайн ногоон яст мэлхий цэцэрлэгт хүрээлэнг чиглэн явж байна. Хону бол гавайн гэр бүлүүдийг ивээж, хамгаалдаг аумакуа – сайхан сэтгэлт сүнс юм. Тэр 20 жилийг далайд өнгөрүүлсний дараа Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн гүехэн, таатай усыг чиглэжээ. Одоохондоо түүнд аз таарчээ. Мянга гаруй яст мэлхийн зулзагнуудаас зөвхөн нэг нь л насанд хүртлээ амьд үлддэг. Гэхдээ түүний хамгийн том тулаан урд нь байж мэднэ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн эргийн ойролцоох бар акул өег хоол хайж байна. Далайн ногоон яст мэлхий яг хэрэгтэй зүйл нь.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Акулын дээгүүр сэлэх нь сонголт бишээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ ухаалаг хамгаалалт түүний амийг аварч чадна. Яст мэлхий хажуугаараа харснаар акул эрүүгээрээ хазаж чадахааргүй хэтэрхий том идэш болдог.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Яст мэлхий ядрахгүй ч акул маш их энерги зарцуулдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тархи булчинг ялж, яст мэлхий аялалаа цааш үргэлжлүүллээ. Далайн ногоон яст мэлхийг 1978 оноос хойш АНУ даяар хамгаалж иржээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Харин цэцэрлэгт хүрээлэнг үүнээс нэлээд өмнө байгуулсан юм. Энэхүү онгон зэрлэг, гайхалтай байгалийг хамгаалах зорилгоор 1916 онд ерөнхийлөгч Вудро Вилсон үүсгэн байгуулжээ. Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэн нь АНУ-ын хамгийн эртний үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн нэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ Гавайчууд энд эхэлж амьдарч байсан юм.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тус цэцэрлэгт хүрээлэн нь соёлын баялаг уламжлалаар дүүрэн байдаг. Эртний гавайчууд 500 гаруй жилийн өмнө чулуу ашиглан гүнзгий хөрсөн лаавууд дээр эдгээр сүг зурагнууд, дүрс үсэгнүүдийг сийлсэн гэж үздэг. Цэцэрлэгт хүрээлэнгийн сийлсэн зургууд нь гавайн хаана ч байхгүй хамгийн их хадны сүг зургийн төвлөрлийг бүрдүүлдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Газар дээр, хүмүүс, ургамалууд, амьтад халуун лаавын ойролцоо амьдарч сурчээ. Мөн энэ нь далай дахь амьдралыг ч бүрдүүлдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Дэлбэрэлтийн үед урсаж байгаа халуун лаавууд газар доор хоолойнууд үүсгэдэг. Тэдгээр хоолойнууд хайлмал лаав гадаргуу дээр хөрж царцах үед үүссэн лаавын хоолой юм, гэхдээ түүний доогуур лаав үргэлжлэн урссаар байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Халуун лаав тэнгистэй нийлдэг цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хилийн дагуу, дээрх лаавын хоолой нь далайн хамгийн догшин амьтадад янз бүрийн боломжуудыг өгдөг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энд, шүрэн хадны акулууд энэ хоолойн дотор бар акул зэрэг том махчин амьтдаас айх аюулгүй хорогддог. Тэд унтаж байгаа юм шиг харагдавч үнэндээ зүгээр л маш тайван байдалд байгаа бөгөөд лаавын хоолойнд аюулгүй байх нь илүү амар байдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ хоолойд загас нь загасаа иддэг энэ ертөнцөд амьд үлдэх ухаалаг аргаа олсон өөр нэг зүйл амьдардаг. Гавайн цэвэрлэгч эмгэн загас.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ загас шүрэн хадны бусад амьтадад үнэлж баршгүй тус хүргэж, тэд үүнийг нь бүрэн хэмжээгээр ашигладаг. Түүний нэрнээс нь харахад тэр том, жижиг бүх загаснуудыг цэвэрлэж, хүсээгүй шимэгч хорхойнууд, хугарсан хайрснууд, салстаас нь ангижруулна. Загаснууд түүний тойрон бөөгнөрч, дараагийнх нь болох гэж түлхэлцэнэ. Түүний гайхалтай өнгө, хөдөлгөөн нь бусад загасанд дохио болдог. Тэд энд туслахаар ирцгээжээ. Гэхдээ загас болгонд итгэж болох уу?
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн цэвэрлэгч эмгэн загас одоо жаахан аймшигтай ажлаас барьж авах болно. Бүр далайн хамгийн аймшигт амьтад хүртэл түүнийг амьд үлдэхэд нь туслаж чадна гэж найддаг. Акул шимэгч хорхойгүй цэвэрхэн үлдэж л байвал түүнийг идэхгүй байхад буруудах юмгүй. Эндхийн бүх амьдрал хоорондоо холбоотой бөгөөд цэцэрлэгт хүрээлэнгийн яг төвд байх энэхүү галт гайхамшиг дотор өвөрмөц боломжуудыг бий болгож байдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: 2000 градусын халуун лаав далайд нийлэх үед бүх зүйл тэсрэх аюултай болдог. Лааваас гарах дулаан усны температурыг нэмэгдүүлнэ. Эрдэсүүд үгүй болно. Далайн хамгийн жижиг организмуудын хоол тэжээлийн чухал эх үүсвэр бол... Планктон.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Эдгээр бяцхан амьтад далай дахь бидний мэддэг ихэнх ан амьтдын анхдагч билээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Планктонууд өөртөө бактери, замаг, бичил амьтад зэрэг олон төрлийн организмуудыг агуулдаг. Нэг цайны халбага далайн усанд сая хүртэл нэг эст планктон агуулагддаг. Тэдгээргүйгээр далайн экосистем бүхэлдээ сүйрч мэднэ. Гавайн том арлын эрэг дагуу элбэг байдаг планктонууд өөр ертөнцийн гэмээр амьтдыг өөрсөддөө татдаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Усан доор ер бусын туршлагтай болох үсэлтэй шумбагчдын хувьд амьдралд нэг л удаа тохиолдох уулзалт хүлээж байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Хахалуа буюу шүрэн хадны манта гэдгээр нь түүнийг мэддэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Хэдийгээр дэлгэгдсэн сэлүүр нь 4,5 метр хүрдэг ч тэд... гайхалтай нь зөвхөн жижиг планктонуудаар хооллодог. Эдгээр эелдэг аварга биетүүд хүмүүст ямар ч аюул учруулахгүй. Шүрэн хадны манта нь ямар ч загаснаас хамгийн том хэмжээтэй тархитай байдаг. Сүүлийн үеийн туршилтаас тэд маш ухаалаг, өөрийгөө ухамсарлах чадвартай нь харагдсан.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ шинж чанар далайн гахай, сармагчин, заануудад бас байдаг. Тэгэхээр, манта нэлээд шилмэл клубт батгах нь тодорхой.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Цэцэрлэгт хүрээлэнд Пеле сэрлээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Түүний ухаан нь сүйрүүлэхээр тохируулагдсан бол түүний уур хилэнгээс юу ч зугтаж чадахгүй. Гэвч хааяа Пелегийн нигүүлсэл дэлхийн бусад газартай адилгүй дархан цаазат газрыг бий болгож чаддаг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ кипука ой, лаавын урсгалаас хамгаалагдсан ой модтой газар, одоо маш ихээр тусгаарлагджээ. Түүний тусгаар байдал нь төсөөлөхийн аргагүй амьдралтай арлыг бүтээдэг юм.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ ойг тасралтгүй урсах лаавын урсгалаар тасалжээ. Энэ ойн түүх дор хаяж 8600 жилийн түүхтэй. Арлын амьдрал бусад бүс нутгаас хамааралгүйгээр хөгжиж иржээ. Дасан зохицох цацраг туяа гэж нэрлэдэг үйл явцын ачаар эдгээр кипука моднуудыг тусгаарласан нь энд амьдардаг ер бусын олон өвөрмөц төрөл зүйлүүдийг бий болгожээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайд ердөө 250 төрөл зүйлийн уугуул шавжнууд байсан бол одоо 7500 гаруй болжээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Эндээс дэлхийн өөр хаана ч байхгүй, тэр байтугай хэдхэн км-ийн зайтай ойд ч байдаггүй зүйлүүдийг олж болно. Гэхдээ аюул заналхийлж байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Охайагийн хурдан үхэл нь гадны биеттэй мөөгөнцрийн өвчин, тиймээс эндэхийн моднууд үүний эсрэг хамгаалалтгүй байдаг. Цэцэрлэгт хүрээлэнг хамгаалсан ч халдвар авсан модны 90 хүртэлх хувь нь үхдэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Охайагийн ойг алдвал зөвхөн Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд төдийгүй тэдгээрээс хамааралтай амьтдын хувьд гамшиг болох юм.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Шувуудыг оролцуулаад энэ газар манай гарагийн хувьслын хамгийн гайхалтай жишээнүүдийн нэг гэж үздэг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн гал улаан бал цуглуулагчтай танилц. Гавайн түүхэнд дор хаяж 59 төрлийн бал цуглуулагч шувуу байжээ. Зарим эрдэмтэд тэд бүгд нэг өвөг дээдсээс гаралтай гэж үздэг. Охайа модны цэцэг тэдний идэж тэжээлийн гол эх үүсвэр нь.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ тахир хошуу нь онцгой зохилдолгоо бөгөөд цэцгийн гүнд байх нектарт сайтар хүрэх боломж өгдөг. Шувууны нэг зүйлээр эхэлсэн байж мэднэ, гэвч олон арван зүйл болж хувьссан юм, тус бүртээ өөрийн бяцхан ертөнцтэй. Нэгэн үе 59 зүйл байсан бол өнөөдөр ердөө 17 зүйл бий. Үлдсэн хэсэг нь харамсалтай нь мөхжээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Мөн энэ газарт тусгайлан зориулж бүтээсэн өөр нэг шувуу бий.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тэр бол гал бал цуглуулагчийн үеэл нь. Тэр нектараар хооллодоггүй. Тэр шавьж иддэг. Гайхалтай ховор шувуу, байгальд ердөө 1000 орчим л үлдсэн. Гавайн тоншуул гэсэн үг. Тэр хошууныхаа доод хэсгээр идшээ олох ба түүнийг яг ухах зэтүү болгон ашиглана. Махир дээд хушуу нь дотор байгаа амттай авгалдайд хүрэх боломж өгнө.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Цэцэрлэгт хүрээлэн дахиад л хамгийн бага хүлээлттэй газруудад амьдралыг дэмжиж байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Охайа лехуа мод дахин нэг гэнэтийн зүйл бэлджээ. Түүний тэнгэр чиглэсэн үндэс нь үнэт чийгийг авахад тусалдаг төдийгүй, мөн газрын гүнд ч нэвтэрдэг. Тэд өөр ертөнцөд гарч ирнэ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн гадаргуу дор бусадтай адилгүй далд, нууцлаг ертөнц оршдог. Газрын гүнд лаавын хоолойнууд сүлжилджээ. Үндэснүүд агуйн аадраас унжина. Тэд амьдралд чухал найрлага болсон зүйлийг зөөвөрлөхөд тусалдаг юм. Усыг. Хэдийгээр лаавын хоолой дотор амьдрал байхгүй юм шиг санагдаж болох ч эдгээр үндэсүүд нэг ховорхон шавжийн амьдрах орчныг бүрдүүлдэг байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: АНУ-ын өнцөг булан бүрээс ирсэн агуйн биологичид лаавын хоолойд амьдардаг амьтдын бүлгүүдийг судалж байна. Судалгааны баг саяхан гайхалтай хэдэн тооны шинэ зүйл олж илрүүлжээ. Шинэ нээлтүүд өөр юу олж болохыг сануулж байна. Эдгээр далд газрууд хоорондоо хэрхэн холбогддог, гадаргуу дээрх амьдралд ямар үүрэгтэйг бид судалсаар байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Зарим лаавын хоолойнд хүрэх боломжгүй мэт санагддаг бол, бусад нь биднийг өөрсдийн нууцлаг гүнд урьдаг. Энэ хоолой 500 гаруй жилийн өмнө Цельсийн 1090 хэмээс хэтэрсэн халуунтай хайлмал лаавын голоор үүсссэн. Энэ бол Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнгийн хамгийн их зочилдог газруудын нэг болох Науку буюу Турстон лаавын хоолой юм. Энэ нь Килауэагаас 64 гаруй км үргэлжилдэг хонгилын сүлжээний нэг хэсэг. Газрын гадаргуугаас 1097 метр доош буусан энэ хоолой манай гараг дээрх хамгийн урт, хамгийн гүн лаав хоолойн сүлжээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Жил бүр хагас сая гаруй хүн цэцэрлэгт хүрээлэнд ирдэг. Гэхдээ ганцхан хүмүүс ахин дахин буцаж ирдэг юм бишээ. 1600 гаруй км зам туулж, далайд 20 гаруй жилийг өнгөрөөсний дараа эмэгчин далайн ногоон яст мэлхий цэцэрлэгт хүрээлэнгийн эрэгт буцаж ирлээ. Энэ бол түүний гэртээ ирсэн анхны тохиолдол.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ тэр эхлээд өөрийгөө бага зэрэг цэвэрлэх хэрэгтэй. Олон жилийн туршид түүний хуяг замагаар бүрхэгджээ. Энэ түүнд хор учруулахгүй, харин түүний хөдөлгөөнийг удаашруулдаг. Өнөөг хүртэл тэр үүнийгээ яаж ч чадахгүй байсан. Өнөөдөр тэр азтай байна. Шар, хар торхон нүдэн загаснууд өвөрмөц цэвэрлэгээний үйлчилгээг санал болгож байна. Энэ бол харилцан найрсаг харилцаа. Яст мэлхийг цэвэрлэнэ, загаснууд хоолтой болно. Тун удахгүй өөрийнхөө төрсөн тэр эрэгтээ буцаж очих замаа олох болно. Яст мэлхий тэндээ өндөглөж, амьдралынхаа мөчлөгийг үргэлжлүүлнэ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Зарим амьтад буцаж ирж байхад бусад нь явж байдаг. Өвлийн амралт дуусчээ. Бөгтөр халимууд Аляскийн сэрүүн ус руу буцаж нүүдэллэх цаг нь болжээ. Тэдний тоо толгой ч өсчээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тэдний Гавайд өнгөрүүлсэн цаг хугацаа үр бүтээлтэй байж, зулзагнууд нь 4800 км замыг туулах хангалттай хүчтэй болжээ. Бөгтөр халимууд нарийн төвөгтэй дуу авиагаар дамжуулан байнгын харилцаатай байдаг. Тэдний бага давтамжийн зарим дуудлага нь усны гадаргуу дээр 16,000 км хүртэл тархдаг байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Ирэх жил бөгтөр халимнууд энэ онцгой газартаа буцаж ирцгээнэ, яг л цэцэрлэгт хүрээлэнгийн олон зочид шиг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Тус цэцэрлэгт хүрээлэн лааваас үүсэж, энэ нь одоо ч үргэлжилсээр байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Килауэа, Мауна Лоагийн дэлбэрэлтүүд газрын шинэ давхаргууд үүсгэж, энэ арлыг томруулж байна.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гэхдээ энэ цэцэрлэгт хүрээлэн нь зөвхөн галт уул, лааваас хамаагүй илүү зүйл билээ.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Гавайн галт уулын үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд өдөр бүр шинэ, гэнэтийн зүйл нээгдэж магадгүй. Энэ газар, мөн түүний оршин суугчид үнэ цэнэтэй тэнцвэрт байдалд амьдардаг. Эртний гавайчууд үүнийг мэддэг байсан, харин бид өнөөдөр үүнийг хүлээн зөвшөөрдөг.
-----------------------------------------------------------
Гэр: Энэ газар бидний хувьд хэчнээн чухал болохыг ойлгосноор бид цэцэрлэгт хүрээлэн гэхээсээ илүү том, чухал, мартагдашгүй, домогт зүйлийн нэг хэсэг болдог юм.
-----------------------------------------------------------
Төгсөв
Орчуулсан: Лхашидын Энхбаяр
2024 он
Back to episodes Go home